1918 de Nahçıvan’da Aras Türk Cümhuriyeti kurulduğu zaman Kars Başkent oldu. Türkiye’nin garantörlüğünde bulunan Nahçıvan ve Nahçıvan halkı Ruslar’ın baskısına rağmen dimdik ayakta durdu, ama düşmana taviz vermedi. O sırada burada Türk’ler tarafından Rüştiye okulu açıldı ki, onun da idarecisi Kazım Karabekir Paşamız oldu .Kazım Karabekir Paşa Azerbaycan’ın ünlü şairi ve oyun yazarı Hüseyin Cavid’in en yakın arkadaşı idi. Çok şeyleri beraber paylaşmış, fikir alış verişi yapmışlardı. Paşa tarih ve müzik öğretmeniyken, Hüseyin Cavid ise edebiyat öğretmeni idi. Paşamızın söylediği bir cümle halen de Nahçıvanlılar’ın hafızasından silinmemiştir:”Cavid, sen kaleminle ,ben ise süngümle Nahçıvan’da Türk’ün bayrağını yüceltmeliyiz!”
1990’lı yılların başlarında, Sovyetler Birliği’nin dağılma sürecine girmesini fırsat bulan Ermeni birlikleri Rusya’dan temin ettikleri silahlarla Nahçıvan’a saldırdı. Amaçları bir an önce bölgeyi ele geçirmek idi. Askeri teçhizatı bulunmayan Nahçıvan’ın yenik düşebileceğini öngören Türkiye hükümeti sınır kapısından silah ve ilaç yardımı yaptı. Bu sayede bölge korundu.Mustafa Kemal Atatürk'ün "Türk Kapısı", Kazım Karabekir Paşa’nın “Şark Kapısı” olarak nitelediği Nahçıvan Özerk Cumhuriyeti (NÖC), Türk Cumhuriyetleri arasında Türkiye’yle fiziki bağlantısı bulunan tek toprağa sahip olması nedeniyle Türkiye için özel bir anlam ve önem taşımaktadır. Nahçıvan şehir merkezi ile Türkiye'nin Iğdır şehri arasındaki uzaklık 160 km ‘dir. 28 Mayıs 1992’de açılan Umut Köprüsü’yle Türkiye ve Nahçıvan arasında 17 km.lik bir sınır bulunmaktadır.
Mustafa Kemal Atatürk’ün en büyük isteği Türkiye ile Türki Cumhuriyetler arasında bir bağlantının oluşu idi. Çünkü, Ermenistan ile İran arasında yer alan Nahçıvan, stratejik açıdan önemliydi. Bu bakımdan Türkiye ile Türki Cumhuriyetler arasında bir bağlantı olması Mustafa Kemal Atatürk’ün ciddi bir adım atmasına getirdi. Böylece, İran ile toprak mübadelesi yapma yoluna gitti.
Bu isteğin altında neler vardı ve önemi nedeydi dersek karşımıza ilk önce Atatürk’ün uzak gören dehası çıkar .Dönemin şartlarına yakından bakarsak; bölgenin yukarısında Sovyet Rusya ve Ermeniler, aşağısında ise İran yer alıyordu. Olası bir durumda ilişkiler bozulursa, Türk devletleri ve Orta Asya arasında bir bağlantımızın olması gerekiyordu. İşte o noktada, Mustafa Kemal Atatürk'ün devlet hazinesini kullanmadan, kendi cebinden karşılayarak İran’dan toprak satın aldığı ve Türkiye’ye dahil edildiği iddia edildi. . Böylece Nahçıvan, Türk devletleri arasında Türkiye ile kara sınırı olan tek toprak parçası oldu. Mustafa Kemal Atatürk sadece kendi ülkesini değil, dehası sayesinde başka ülkelerdeki insanların da hayatını ve geleceğini kurtarmayı başardı.
O bilirdi ki, gün gelecek dökülen binlerce mazlum halkın kanı pahasına kurulan bir devlet eninde-sonunda dağılacak, mahıv olacak. Sovyetler Birliği dağılırken, Ermeni birliklerinin saldırdığı Nahçıvan’a yardım Ata’mız tarafından kurtarılan bu toprak sayesinde yapıldı.
Türkiye Cumhuriyeti Nahçıvan Başkonsolosluğu tarafından ise bu konuda şu bilgilere yer verilmişti:
...Moskova Anlaşması öncesinde müzakereler için Rusya’ya giden heyette yer alan Yusuf Kemal Bey, Ankara’dan ayrılmadan bir gün önce (13 Aralık) Mustafa Kemal Paşa ile görüşmüş ve “Paşam Ruslar Nahcıvan üzerinde ısrar ederlerse ne yapalım? diye sorunca “Nahcıvan Türk Kapısıdır. Bu hususu nazar-ı itibara alarak elinizden geleni yapınız” cevabını almıştı.
Anlaşmayla, Nahçıvan’ın Azerbaycan’a bağlanması Mustafa Kemal Paşa tarafından olumlu karşılanmış ve Ankara’ya dönen Yusuf Kemal Bey “ Muhterem Paşam! Nahcıvan üzerinde elden geleni yaptık” deyince Paşa, “Yusuf Kemal Bey! Kapımız mevcudiyetini muhafaza ediyor, bizim için mühim olan budur.” cevabını vermiştir. (İbrahim Ethem Atnur, Osmanlı Yönetiminden Sovyet Yönetimine Kadar Nahçıvan: 1918-1921; Türk Tarih Kurumu, Ankara, 2 )
Bu gün Azerbaycan’ın ayrılmaz parçası olan Nahçıvan yenilikler yurdudur. Kazım Karabekir Paşamızın Hüseyin Cavid’e ”Cavid, sen kaleminle ,ben ise süngümle Nahçıvan’da Türk’ün bayrağını yüceltmeliyiz!” fikri Gazi Mustafa Kemal Paşanın dehasıyla gerçek oldu. Ve bu gün Türkiye-Azerbaycan bayrağı Nahçıvan’ın, ipek yolunun, Turan yolunun merkezinde dalgalanmaktadır.
E-mail; [email protected]
